Bolimowski Park Krajobrazowy cz. 4. Przyroda - Lasy
BPK położony jest w centralnej części Zachodniego Mazowsza, na pograniczu
województw łódzkiego i mazowieckiego. Zajmuje obszar o powierzchni 20512,32
ha, z czego 70% stanowią produkcyjne uprawy Lasów Państwowych, nadleśnictw:
Skierniewice i Radziwiłłów. Lasy te są pozostałością historycznych puszcz:
Bolimowskiej, Wiskickiej, Miedniewickiej, Korabiewskiej, Jaktorowskiej oraz
Lasu Nieborowskiego, i określane wspólną nazwą: Puszcza Bolimowska. Lustracja
dóbr królewskich, dokonana w r. 1564 wymienia: "Jest ku Bolemowu puszcza
wielka, który jest wzdłuż ze trzy mile, a wszerz dwie mili (ok. 294 km kw.),
część boru, a część lasu; jest sośnina wielka, barci niemało, dębina wielka,
jesienina, grabina, lipina, brześcina, olszyna, brzezina i inszego wszelakiego
drzewa dosyć: jest też i zwierzyna, jako sarn, niemało.".
W części północnej, o wilgotniejszym podłożu, zalega bór mieszany, o
przewadze monokultury sosnowej, z okazami 200 - 300 letnich dębów, lip i topól
oraz kwartałami odtwarzanej świetlistej dąbrowy. Podnosząca się ku południowi,
równina aluwialna, z niewielkimi wydmami śródlądowymi, porośnięta jest borem
sosnowym, z domieszką świerku i jałowca oraz wielu gatunków drzew liściastych,
z najliczniejszą brzozą, obsadzaną wokół kwartałów upraw sosnowych. Intensywna
eksploatacja tworzy, pośród leśnych ostępów mozaikę wielohektarowych poręb.
Sosny na piaszczystych wydmach rosnące - niewysokie, a poskręcane, pogarbione
i poprzechylane, niczym te z nadmorskich wydm lub znad warmińskich jezior. W
dobrze uwodnionym grądzie rezerwatu "Puszcza Mariańska" rośnie pod ochroną
kilka ponad stuletnich sosen, niespotykanych w rębnych lasach Bolimowskiego
Parku Krajobrazowego, gdzie ten najpospolitszy, produkcyjny gatunek dożywa
najwyżej pięćdziesięciu lat.
W BPK utworzono 2 inne rezerwaty leśne, o charakterze łęgowym. Kopanicha
stanowi mozaikę typowych dla zachodniego Mazowsza zespołów leśnych - olsu,
łęgu olszowego, boru bagiennego i grądu - z wielogatunkowym runem i drzewosta-
nem naturalnego pochodzenia. Na powierzchni 42,5 ha, występuje tu łęg olsowo -
sosnowy porastający zbocze Doliny Rawki i dno niecki, w której kopano niegdyś
rudę darniową i torf. Ochroną objęte jest torfowisko przejściowe, wraz z poras-
tającą je roślinnością. Rozpoznane są stanowiska rzadkich roślin chronionych: lilii
złotogłowia, żurawiny błotnej, borówki bagiennej, bagna zwyczajnego, widłaka
jałowcowatego i goździstego, kruszczyka szerokolistnego, listerii jajowatej. W
koronach drzew znajdują się 2 lub 3 gniazda bociana czarnego, jedyne znane
miejsca lęgowe hajstry w Puszczy Bolimowskiej. Niewielki rezerwat Ruda
Chlebacz, o pow. 12,4 ha, ustanowiony został dla ochrony pięciu stanowisk
widłaka wrońca, rosnącego w łęgu olsu porzeczkowego.
Południowa i wschodnia granica BPK niemal pokrywa się z północno -
wschodnią granicą zasięgu buka i jodły. W Puszczy Bolimowskiej, drzewa te nie
występują w naturalnych siedliskach i nie są uprawiane przez leśników. Nieliczne
stanowiska buka - to sztuczne nasadzenia. Jedno znajduje się w miejscu nieistnie-
jącej gajówki, przy Trakcie Kozackim, drugie - w uroczysku "Buczyna", nad
"Balatonem", przy Drodze Łowickiej. Uroczysko było miejscem rozległych,
odwiecznych puszczańskich moczarów i torfowiska niskiego. Wykopano tu
zbiornik przeciwpożarowy, sprawiający wrażenie naturalnego, leśnego jeziorka z
wyspą, gromadzący wodę o brunatnym zabarwieniu, zalegającą niegdyś okoliczne
tereny leśne; suchym latem ledwie przykrywając dno. Malownicze to miejsce,
nazywane "Balatonem", przez dzieciarnię ze skierniewickiego Widoku używane
bywało jako letnie kąpielisko.
Wyróżniającym elementem BPK jest zachowane ponad 50 polan, zajmujących
zaledwie 1% obszarów zalesionych. Rośnie na nich 1/3 gatunków, występujących
w całym Parku. Siwica, największa z polan, mierzy ok. 70 ha i objęta jest ochroną
jako rezerwat przyrody. Rozległe obniżenie terenu dłużej utrzymywało polodowco-
we wody roztopowe, stanowiąc dla okolicy płytki, bagienny zbiornik odwadniają-
cy. W ciągu przeszło 100 tys. lat od ustąpienia z terenu Zach. Mazowsza ostat-
niego lądolodu, zachodziły procesy naturalnego zarastania, analogiczne do
mazurskich, bądź suwalskich sucharów, będących pozostałościami przedostat-
niego glacjału. Jeszcze całkiem niedawno temu, trudno było poruszać się po
mokradłach Siwicy. Dwumetrowej miąższości pokłady torfu, o zdecydowanej
przewadze turzycowo - mszystego, eksploatowane były przez miejscową ludność,
po czym pozostały długie, głębokie doły, wypełnione wodą. Środowisko takie było
bogatą ostoją ptactwa wodno - błotnego, dokąd chętnie zachodził łoś wędrownik.
Obniżenie się poziomu wód gruntowych, spowodowane niepotrzebną melioracją
Puszczy w latach sześćdziesiątych XX w. oraz utrzymujący się od kilku lat
klimatyczny niedobór opadów, zapoczątkowały zmiany zachodzące w ekosystemie
polany. Pokłady torfu ulegają głębokiemu przesuszeniu i mineralizacji, ziołorośla
wyparły dominujące tu dotąd turzyce, coraz śmielej wkraczają rośliny nitrolubne:
pokrzywa, wierzbownica, ostrożeń. Późną wiosną, pięknie dekorują polanę
żółtokwitnące kosaćce.
Drugą pod względem wielkości jest Polana Strożyska, zajmująca powierzchnię
ok. 40 ha. Łąki na polanie należą do mieszkańców wsi Mokra Prawa. Tylko jej
południowa część jest obecnie użytkowana. Pozostała zarasta zaroślami
wierzbowymi i samosiewną brzozą. Największą osobliwością polany są łąki
trzęślicowe, będące reliktem dawnego sposobu użytkowania. Wiosną i wczesnym
latem kwitną niebiesko kępy kosaćca syberyjskiego, przytulii północnej, pędy
olszewnika kminkolistnego i barszczu zwyczajnego. Późnym latem zakwita:
trzęślica modra, krwiściąg lekarski, rutewka wąskolistna i goryczka wąskolistna,
dzwonek skupiony, czarcikęs łąkowy, goździk pyszny. W pobliżu płynącego
wiosną leśnego ruczaju, pod myśliwską amboną, babrzysko urządzają sobie dziki.
Polany użytkowane były przez rolników okolicznych wsi. Stałe koszenie i wypas
zapobiegały zarastaniu leśnymi krzewami i drzewami. Dzięki temu, na polanie
uroczyska "Sokule", nad ciekiem - wschodnim dopływem Suchej Nidy, pomiędzy
Łubnem i Tomaszewem, do niedawna znajdywano stanowiska kukawki szeroko-
listnej, jedynego przedstawiciela storczyków, występującego w BPK. Mniej trwałe
polany tworzyli budnicy, zajmujący się wyrabianiem węgla drzewnego, smoły,
terpentyny, potażu i dziegciu. W 1854 tak o nich pisano: "Budnik osiadając w
najciemniejszych lasach sam siedział w lichej chatce, a zwalał, psuł i palił
najpiękniejsze dęby, klony, jesiony, wiązy, graby ... Gdzie przeszedł budnik z
siekierą swoją na plecach, powiązaną sznurami strzelbą na ramieniu, głucha
po nim cisza i pnie tylko, a spróchniałe kłody ...".
Perspektywa nieborowskiej alei lipowej, stanowiącej oś przypałacowego parku,
wybiega w pole, otoczone linią lasu i rozcięte brukowaną drogą dworską,
wysadzoną akacjami, mającymi stanowić pożytek pszczeli. Czterdziestosześcio-
hektarowy obszar łąkowy, potocznie zwany Nieborowskim Polem, stanowi
enklawę w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego, od 1998 r. objętą
ochroną, jako park ekologiczny, pod nazwą: Zespół Przyrodniczo Krajobrazowy
"Nieborów". Niegdysiejsze lapidarium, z systemem rowów melioracyjnych, oczek
wodnych i podmokłych łąk, jest wyjątkowym miejscem do obserwacji dużych
ptaków, gniazdujących w puszczy, przede wszystkim - kruka, ale też - błotniaka
stawowego, krogulca, jastrzębia, myszołowa, bociana, żurawia. Autostrada odcięła
Pole Nieborowskie od puszczańskiej macierzy. W przyszłości poprowadzona ma
być tędy także kolej dużych prędkości. Ponad autostradą wykonano 2 szerokie
przejścia dla zwierzyny, migrującej do i z Puszczy Bolimowskiej. Z parzysto-
kopytnych, najliczniejszymi są sarna i dzik, pojawia się łoś. Niektóre źródła
podają, że daniel przywędrował tu z Puszczy Kampinoskiej. Wydaje się
prawdopodobną wręcz odwrotna historia tej sztucznie introdukowanej zwierzyny
łownej, bowiem już w XVIII w. założono pierwszą hodowlę daniela w dobrach
nieborowskich.
Opracował: Zbigniew M. Kozłowski 20.10.2016
