Bolimowski Park Krajobrazowy cz. 2. Dolina Rawki
RADUCZ (gm. Nowy Kawęczyn)
Od początku XIX wieku do roku 1914, w Raduczu stacjonował garnizon wojsk
rosyjskich, intensywnie bombardowany na pocz. I wojny światowej przez
Prusaków. Przez siatkę ogrodzenia, widoczne są, stojące na terenie jednostki,
niezwykle interesujące pawilony, zbudowane z poczernionych bali drewnianych, z
białymi, drewnianymi słupami, wspierającymi trójkątne szczyty ganków. Postawio-
ne zostały podobno za czasów carskich, być może - na przełomie XIX i XX w.,
stanowiąc rzadkie w Polsce, a przez to bardzo cenne obiekty drewnianej architek-
tury wojskowej. Dziw, że nie uległy zniszczeniu, podczas niemieckiego ostrzału
artyleryjskiego w 1914. W r. 1939, w raduckich koszarach bronił się niewielki
oddział polskich żołnierzy, którzy, po wyczerpaniu amunicji, podczas wycofywania
się, zostali otoczeni prez Niemców i wybici. Po 1945, w Raduczu stacjonowały
oddziały Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Min. Spraw Wewnętrznych
(KBW i Jednostki Nadwiślańskie). Ostatnio, koszary zajmuje Biuro Ochrony
Rządu, a planowane jest utworzenie zakładu karnego. Na pocz. lat sześćdziesią-
tych XX w., na raduckim poligonie, zajmującym wówczas obszar ok. 1500 ha,
nakręcono wiele scen serialu "Czterej pancerni i pies". Drewniane baraki raduc-
kich koszar dostrzec można w ujęciach jednego z odcinków serialu "Pogranicze w
ogniu". Majątek Raducz należał w latach 1834-79 do Józefa Grabowskiego, męża
Konstancji z Gładkowskich, utalentowanej śpiewaczki, młodzieńczej miłości
Fryderyka Chopina, pochowanej na pobliskim cmentarzu, przy drodze do Babska.
Dwór, w 1945 zajęty przez wojsko, znajduje się na wschodnim krańcu wsi. Część
zachodnią wsi założyli w latach dwudziestych XIX w. niemieccy koloniści.
NOWY DWÓR (gm. Nowy Kawęczyn)
Znajdował się tu dwór myśliwski książąt mazowieckich, Siemomysłów: III, IV i V,
tytułujących się min. władcami księstwa rawskiego. Siemomysł V, który na czele
oddziału, wystawionego przez ojca, brał udział w bitwie pod Grunwaldem,
podobno w Nowym Dworze dokonał żywota w r. 1442. W XVIII w., majątek,
liczący ok. 2300 ha, należał do Puławskich, bądź Pławskich herbu Radwan. Tym
znakiem pieczętowali się bowiem Okęccy, następni właściciele Nowego Dworu.
Istniejący od poł. XIX w., drewniany dwór spalili Niemcy, wycofując się w 1918
r. Obecny, pobudowany został w latach dwudziestych ub. stulecia, przez Józefa
Okęckiego, dokąd przeprowadził się z Babska, po sprzedaży tamtejszego majątku
wraz z pałacem. Budynek skomponowany jest w stylu dworkowym, z wyraźnymi
akcentami architektury niemieckiej (bawarskiej?). Do rejestru zabytków wpisany
jest zespół zabudowań dworskich, w skład którego, oprócz samego dworu,
wchodzą: budynek dawnej pralni, wzniesiony na planie litery L, wielokondygna-
cyjny spichlerz, murowana obora, budynki gospodarcze (służące niegdyś do
przechowywania i naprawy maszyn rolniczych), dawna lodownia, murowane
kurniki, pomieszczenie rymarza, budynek dla służby, dwie murowane bramy i park
dworski. Od szosy Skierniewice - Rawa Maz. prowadzi doń zabytkowa aleja
lipowa. Obecnie, dwór mieści prywatną klinikę, zajmującą się rehabilitacją osób z
chorobami kręgosłupa. Izolowany niestety od widoku publicznego, jest przykładem
poszukiwania przez projektantów I poł. XX w., sentymentalno - romantyczno -
bajkowo - historycznych cech dla architektury dworkowej. Po II wojnie, w uwłasz-
czonym przez państwo majątku rolnym ulokowany został Kwiaciarski Zakład
Doświadczalny Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach, produkujący, znane w
całej Polsce, sadzonki roślin ozdobnych. Ukwiecony teren zielonego Zakładu
rozciąga się wzdłuż całej niemal drogi do Starej Rawy.
STARA RAWA (gm. Nowy Kawęczyn)
Nazwa związana jest z potężnym czeskim rodem rycerskim Vrsovcuv, pieczętują-
cych się herbem Rava. Do końca XIX w. Rawicze dzierżyli włości pomiędzy
Rawką i Łupią, Skierniewicami i Rawą Mazowiecką, nadane im w 1109 r. przez
Bolesława Krzywoustego. Jedną z ich siedzib na tym terenie był gród w Starej
Rawie, wzniesiony przez rycerza Prandotę, jako niewielki gród stożkowaty,
pełniący funkcję strażnicy, kontrolującej bród na Rawce i rozdroże ważnych w
średniowieczu traktów, prowadzących z Płocka i Wyszogrodu, wzdłuż Rawki,
przez Białą (Rawską), Nowe Miasto, Radom, do Sandomierza i dalej - na Ruś
Halicką oraz do Krakowa, przez Rawę, Inowłódz. Gród ów pobudowany był na
miejscu prasłowiańskiego grodziska plemiennego, założonego tu przed 500 rokiem
n.e. Liczne fragmenty ceramiki, znajdowane niegdyś na okolicznych polach,
świadczyłyby o naruszeniu dużego ośrodka (cmentarzyska ciałopalnego) kultu
solarnego z okresu rzymskiego, zapewne kultury przeworskiej, której przypisuje
się zabytki, pochodzące z tego okresu na obszarze od Białej Rawskiej do
Bolimowa. Prawdopodobnie po ostatnim najeździe litewskim na Mazowsze w 1350
r., Prandotowie opuścili gród, zakładając w pobliżu nową siedzibę, nazwaną
"Trzciana" (obecnie - Trzcianna). Utracił znaczenie trakt do Sandomierza, zastą-
piony drogą handlową z Torunia na Ruś Czerwoną, przez Gostynin, Łowicz,
Skierniewice i Rawę. Także Biała, od poł. XIII w., przestała się liczyć jako lokal-
ny ośrodek, tracąc funkcję starostwa na rzecz Rawy. Stopniowo znikały podstawy
utrzymania starego, niewygodnego grodu, który w postaci porośniętego gęsto
krzewami i drzewami niewielkiego wzgórza, otoczonego rowem dawnej fosy,
wznosi się ponad nadrzecznymi łąkami.
Drewniany kościół pod wezwaniem św. Szymona i św. Tadeusza Judy, pobudowa-
ny w r. 1751, ufundował prymas Teodor Stanisław Potocki. Wyposażony zaś
został w stylu barokowym przez jego następców - Krzysztofa Antoniego Szembeka
i Adama Ignacego Komorowskiego. Wyniesiona na zewnątrz kościoła stara,
kamienna kropielnica, świadczy o istnieniu w tym miejscu wcześniejszej, średnio-
wiecznej świątyni. Parafia w Starej Rawie erygowana była w 1521, przez prymasa
Jana Łaskiego. Na okołokościelnym cmentarzu, przy drewnianej dzwonnicy,
znajduje się grobowiec rodziny ostatniego Rawity z zachodniomazowieckiej linii.
Zacytujmy epitafium z tegoż mauzoleum: "Ś.p. Filip Prandota Trzciński z trojgiem
swych małych dziecinek, ostatni z rodu Prandotów, dziedzic Trzcianny, żył lat 61,
zmarł 20 V 1900 roku". W tympanonie mauzoleum widnieje płaskorzeźba herbu
Niedźwiada, jakim ród ów pieczętpował się od XIV w., przedstawiająca pannę
rozczesaną, z rozłożonymi rękami, bokiem siedzącą na kroczącym niedźwiedziu.
DOLECK (gm. Nowy Kawęczyn)
Stara wieś, malowniczo położona po obu stronach Rawki. W zrewitalizowanym
dworze ziemiańskim mieszkali tu niegdyś właściciele dużego majątku, rozciągają-
cego się aż do Puszczy Mariańskiej. W XVII/XVIII wieku, klucz dolecki należał do
znakomitego rodu zachodniomazowieckich Warszowców.
