SULISZEW (gm. Nowy Kawęczyn)
W zabudowie wsi, będącej niegdyś częścią majątku doleckiego, a zajmującej
zachodnie terasy Doliny Rawki, dostrzegalny jest wyraźny wpływ osadników z
zachodu (Niemiec?). Świadczą o tym, charakterystyczne dla zachodniej architek-
tury, budynki szkieletowe, konstrukcji drewnianej, z ceglanym wypełnieniem ścian.
Świetnym miejscem do pływania jest głęboki zbiornik zrzutowy przy młynie.
Niestety, dostęp ograniczony i przesadny zakaz kąpieli w odległości 100 m od
młyna.
KAMION (gm. Puszcza Mariańska)
Duża wieś, położona przy szosie nr 70, z pałacem, zaprojektowanym przez
Juliusza Kłosa i wzniesionym w 1918 dla B. Wojciechowskiego. Po II wojnie, w
pałacu, otoczonym zdziczałym parkiem, mieściła się szkoła podstawowa. Mocno
zniszczony pałac pokrywa łamany dach polski. Fasadę frontową zdobi dwukon-
dygnacyjny portyk, z kolumnami stylizowanymi na doryckie. W zabudowaniach
majątku zachowała się dawna gorzelnia. Niewielki zbiornik retencyjny, w pobliżu
stawów rybnych, wykorzystywany jest przez młodzież do skoków z mostu i pływa-
nia. Dzieci i starsi pluskają się w płytkiej wodzie po stronie zrzutowej zastawki.
SAMICE (gm. Skierniewice)
Historyczna wieś, w której zachowało się kilka drewnianych domów z przełomu
wieków XIX i XX, resztki młyna oraz murowany budynek w stylu dworkowym, z
wejściem osłoniętym trójkątnym szczytem, podpartym dwiema parami toskań-
skich kolumn. Osadnictwo tych terenów sięga początków epoki żelaza, o czym
świadczy odkrycie w pobliżu wsi cmentarzyska kultury łużyckiej okresu halsz-
tackiego, sprzed 2500 lat oraz późniejszego stanowiska grobów ciałopalnych, z
okresu lateńskiego. 26/27 czerwca 1410 roku, w okolicy Samic obozowały
chorągwie małopolskie, udające się wraz z Jagiełłą pod Grunwald, na rozprawę z
Krzyżakami. Jan Długosz tak o tym zapisał w swojej kronice: "...król polski
Władysław... w sobotę przybył do arcybiskupiej kopalni rudy żelaznej i do
wielkiego stawu rybnego zwanego Sejmice... Tam piorun zabił kilka koni i jednego
człowieka, a drugiego pozostawił pół żywego. Misę w namiocie rycerza
Dobiesława z Oleśnicy, pełną gotowanych ryb, zniszczył doszczętnie w obecności
wielkiej liczby spożywających posiłek przy stole..."
SKIERNIEWICE
Pod koniec lat siedemdziesiątych XX w., pełniące wówczas rolę stolicy woje-
wództwa, miasto to dotarło nad brzeg Rawki, pochłaniając wioskę Rawka, która
przekształcona została w osiedle na przedmieściu, z zabudową przeważnie
jednorodzinną. Atrakcyjne położenie w otulinie Bolimowskiego Parku Krajobrazo-
wego, dawało mieszkańcom nadzieję na cenne inwestycje w swoje nieruchomości,
dopóki nie uruchomiono przedsiębiorstwa gromadzącego i sortującego odpady
komunalne, na terenie upadłego, dużego zakładu metalowego, z czasów PRL,
zbudowanego w 1963 roku, jako Skierniewicka Wytwórnia Konstrukcji Stalowych
"Mostostal". Rok później, przebranżowiony został na Zakład Produkcyjny
Urządzeń Chemicznych "Chemostal". Najdłużej funkcjonował jako Skierniewickie
Zakłady Urządzeń Odpylających i Wentylacyjnych "Rawent". Przedsiębiorstwo,
zatrudniające w czasach PRL do 2000 pracowników, od początku lat dziewięćdzie-
siątych chyliło się ku zagładzie, jak większość jemu podobnych. Od roku 2002
znajduje się w stanie upadłości. Jako "Mostostal" prawdopodobnie funkcjono-
wałby nadal, dając zatrudnienie setkom mieszkańców miasta. W jednej z dwóch
wielkich hal przemysłowych prowadzona jest jeszcze produkcja kontynuatora
dawnego Rawentu, nie stanowiąc uciążliwości dla okolicy. Wzdłuż drugiej hali
usypano wysoki wał odpadów, roznoszący fetor nad znacznym obszarem. Wonnoś-
ci owe oraz obawa zagrożeniem sanitarnym, spowodowały katastrofalną deprecja-
cję wartości nieruchomości na całym osiedlu. Efekt decyzji administracji samorzą-
dowej, za nic mającej mieszkańców i lekceważącej wyborców. Praktycznie ustał tu
obrót nieruchomościami, choć tradycje osadnicze trwają od przeszło dwóch tysiąc-
leci. Podczas budowy fabryki, w latach sześćdziesiątych u.w., znaleziono wiele
fragmentów naczyń glinianych, pochodzących z różnych okresów archeologicz-
nych: najstarsze, ręcznie lepione, przypisane są kulturze przeworskiej okresu
późnolateńskiego epoki żelaza (100-150 lat p.n.e.). Z okresu rzymskiego, sprzed V
w. po Chrystusie oraz z czasów kultury prapolskiej i późniejszych, pochodzą
fragmenty naczyń, toczonych na kole garncarskim. Odkryto także zespół kurha-
nów. W 1964 odkopano skarb składający się z 500 monet rzymskich i złotego
medalionu cesarza Wespazjana z II w. n.e.
RUDA (gm. Skierniewice)
Na północ od Skierniewic, ciąg zabudowań lewostronnej skarpy doliny Rawki,
płynącej tu dwoma korytami, uzupełnia stara wieś Ruda. Przy moście szosy
Skierniewice Bartniki, nad zachodnią odnogą stoi wiekowy młyn, czynny do
niedawna. Ponad wschodnim korytem, za drewnianymi zabudowaniami leśni-
czówki, góruje wzniesienie wczesnośredniowiecznego grodziska stożkowatego,
obecnie porośnięte bujną roślinnością. Nazwa wsi pochodzi od występujacych tu
niegdyś rud żelaza, zwanych darniowymi, wytapianych i przerabianych w miejs-
cowej kuźnicy od XIII do XVII w. Tradycja wytopu żelaza w Rudzie sięga co
najmniej początków naszej ery, odkryto tu bowiem grób ciałopalny i kurhany z
czasów rzymskich.
BUDY GRABSKIE (gm. Skierniewice)
Rozległa wieś Budy Grabskie, stanowiąca rekreacyjne i turystyczne centrum BPK,
z Domem Turysty, ośrodkami kampingowymi, agroturystycznymi, jeździeckimi.
Tu zbiega się kilka turystycznych szlaków pieszych, rowerowych i hippicznych,
wiodących leśnymi i polnymi drogami. Wieś wzmiankowana w 1445 r., zaś w
1789 lokowana jako Budy Bolemowskie, których mieszkańcy trudnili się wyrębem
lasu, wypalaniem węgla drzewnego, bartnictwem i zbieraniem runa leśnego.
Budnicy zwolnieni byli od świadczenia danin na rzecz arcybiskupów gnieźnień-
skich, właścicieli gruntów. Zakazane mieli polowania na zwierzynę łowną, za
wyjątkiem wilków. Kiedy mocno przerzedzili okoliczną puszczę, zajęli się rolnic-
twem. W budynku przedwojennego dworu mieści się terenowa siedziba Dyrekcji
Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Rozległa miejscowość, otoczona Puszczą
Bolimowską, zdominowana jest zabudową letniskową. W jednym z takich domów,
położonym nad jarem Rokity, znajduje się galeria drewnianych rzeźb, imieniem
nieżyjącego artysty Jana Graczyka, udostępniona do zwiedzania bez opłaty.
Bolimowski Park Krajobrazowy cz. 2. Dolina Rawki
